-
1 ачык күренү
-
2 ачык сизелү
= ачык беленү; ачык күренү я́вствовать книжн. -
3 ачык
1. прил.1) откры́тый, раскры́тый, распа́хнутыйачык ишек — откры́тая дверь
ачык китап — раскры́тая кни́га
ачык тәрәзә — распа́хнутое окно́
ачык космоска чыгу — вы́йти в откры́тый ко́смос
ачык якалы күлмәк — руба́шка с откры́тым во́ротом
ачык иҗек — откры́тый слог
2) о́тпертый, неза́пертый (замок, амбар)3) обнажённый, го́лый, оголённый, откры́тыйачык тән — обнажённое те́ло
ачык дала — откры́тая (го́лая) степь
4) я́сный, све́тлый, пого́жий, я́ркий; чи́стыйачык күк йөзе — чи́стое не́бо
көн бик ачык — пого́да о́чень я́сная
5) све́тлый, я́ркий (цвет, тон, оттенок); све́тло-, я́рко-ачык төсләр — я́ркие цвета́
ачык зәңгәр — я́рко-си́ний; све́тло-си́ний
ачык кызыл — я́рко-кра́сный
ачык яшел буяу — све́тло-зелёная кра́ска
6) перен. я́сный, чёткий ( план чего); откры́тый, я́вный, определённый (намёк, подтекст); очеви́дный ( факт)ачык гайбәт — я́вная клевета́ (ложь)
дуслыкның ачык дәлиле — очеви́дное свиде́тельство дру́жбы
ачык фикер үткәрү — провести́ чёткую мысль
тәкъдимегез ачык түгел — ва́ше предложе́ние не совсе́м я́сно
7) перен. вня́тный, вразуми́тельный, прямо́й, конкре́тный, чёткий, отчётливый ( ответ); членоразде́льныйачык аңлатма — вразуми́тельное объясне́ние
ачык сөйләм — членоразде́льная речь
имзасы ачык түгел — по́дпись неразбо́рчивая
9) перен. приве́тливый, раду́шный, доброду́шный ( человек)ачык йөз — приве́тливое лицо́
10) перен. зво́нкий, отчётливый ( голос)11) гла́сный, откры́тый; свобо́дныйачык тәнкыйть — гла́сная кри́тика
ачык суд — откры́тый суд
ачык тавыш бирү юлы белән — путём откры́того голосова́ния
ачык сайлаулар — откры́тые вы́боры
12) публи́чный, откры́тый (о лекциях, защите диссертации)•- ачык ара- ачык җир
- ачык урын
- ачык итеп
- ачык рәвештә
- ачык серкәләнүчеләр
- ачык сизелү
- ачык беленү
- ачык күренү
- ачык су
- ачык түгел
- ачык фикерле
- ачык карашлы
- ачык хат
- ачык һава
- ачык һавага
- ачык һавада••ачык авызлылык — ротозе́йство
ачык йөзле (чырайлы) — см. ачык 1. 10)
ачык күзле — проница́тельный, зо́ркий, яснови́дящий; прозорли́вый книжн.
ачык күзлелек — проница́тельность, зо́ркость; прозорли́вость книжн.
ачык күңелле — открове́нный, и́скренний, чистосерде́чный, прямоду́шный, откры́тый; откры́тая душа́; душа́ нараспа́шку ( у кого)
ачык күңеллелек — открове́нность, и́скренность, чистосерде́чие, чистосерде́чность, прямоду́шие
- ачык авызлыачык чырай (йөз) белән — см. ачык 2. 5)
- ачык йөз
- ачык чырай
- ачык та тишек 2. нареч.1) откры́то, откры́тым; раскры́тым; распа́хнутыммәсьәләне ачык калдыру — оставля́ть вопро́с откры́тым
2) перен. я́сно, чётко, то́чно (определить задачи, наметить план действий)3) перен. вня́тно, вразуми́тельно, пря́мо, конкре́тно ( отвечать на вопросы); членоразде́льно (объяснять, говорить)4) чётко, разбо́рчиво (писать, подписать)5) перен. приве́тливо, раду́шно, доброду́шно (поздороваться с кем, встречать гостей)6) перен. зво́нко, отчётливотавышы ачык ишетелә — го́лос его́ слы́шится отчётливо
7) гла́сно (разбирать конфликт, поощрять кого); откры́то, в откры́тую (высказать своё мнение, критиковать кого, что)3. в знач. сущ.; в косв. ф.1) см. ачыклык 1)-15)ачыкка чыгыйк — вы́йдем на просве́т (откры́тое ме́сто)
аран ачыгына киртә салу — заложи́ть же́рдью прохо́д (вход) в заго́н
2)а) см. ачык һаваб) ачыкка см. ачык һавагав) ачыкта см. ачык һавада -
4 катастрофалылык
сущ.катастрофи́чностьхәлнең катастро́фалылыгы ачык күренә — катастрофи́чность положе́ния очеви́дна
-
5 күз
сущ.1) глаз, о́ко уст. и поэт.матур зәңгәр күзләр — краси́вые голубы́е глаза́
кылый күз — раско́сые глаза́
күзләр яшьләнү — появле́ние слёз на глаза́х
күз авырулары — глазны́е боле́зни
күз даруы — глазны́е ка́пли
күз клиникасы — глазна́я кли́ника
күз - күңелнең көзгесе — (погов.) глаза́ - зе́ркало души́
күз күрә дә, буй җитми — (посл.) ви́дит о́ко, да зуб неймёт
ышанма күзеңә, ышан сүземә — (погов.) не верь (свои́м) глаза́м, верь (мои́м) слова́м
күзләр матурны, иреннәр татлыны ярата — (посл.) глаза́ лю́бят краси́вое, уста́ - сла́дкое
2) зре́ние, глаз || зри́тельныйүткен күз — о́стрый (намётанный) глаз
тәҗрибәле күз — о́пытный глаз
күз күреме — по́ле зре́ния, кругозо́р
күздән югалу — исче́знуть из по́ля зре́ния
күз алдану — обма́н зре́ния, опти́ческий обма́н
күз хәтере — зри́тельная па́мять
3) взгляд, взоркүз йөртеп чыгу — обвести́ взгля́дом, оки́нуть взо́ром
күзләр белән озатып калу — провожа́ть взгля́дом
күзләрне еракка төбәү — устреми́ть взо́ры вдаль
4) перен.; разг. глаз (надзор, просмотр)балаларга ана күзе кирәк — де́тям ну́жен матери́нский глаз
монда җаваплы кеше күзе җитми — здесь не хвата́ет глаз отве́тственного лица́
һәр җирдә аның үз күзе — везде́ у него́ свой глаз
5) ушко́ ( иголки)йозак күзе — ушко́ замка́
6) дыра́, отве́рстие, проу́шинабалта күзе — проу́шина топора́
7) глазо́к ( двери)8) разг. звено́, глазо́к (окна, рамы)9) пе́тля́ ( на вязальных изделиях)күз төшерү — спусти́ть пе́тлю
10) яче́йка, ячея́җәтмә күзенә эләккән балык — ры́ба, застря́вшая в яче́йках се́ти
кәрәз күзе — со́товая ячея́
11) бот. глазо́к (у картофеля, деревьев, растений)12) перен. я́мка ( в каше для масла)13) ме́лкая полынья́ ( на поверхности льда)14) в притяж. ф. обозначает место, подвергающееся сильному воздействию солнца, ветра и т. п., или середину, центр чего-л.җил күзенә утыру — сесть в са́мое ве́треное ме́сто
күлләвекнең күзенә басу — наступи́ть в са́мую середи́ну лу́жи
15) по́ры (у сыра, хлеба); см. тж. күзәнәк 5)17) в знач. нареч.; в исх. п.; разг. күзеннән до краёв, до́верху ( о жидкости в сосуде); см. тж. мөлдерәмә18) в знач. нареч.; в направит. п.; разг. күзгә на вид, со стороны́күзгә бик таза — на вид о́чень здоро́вый
халык күзендә — в глаза́х люде́й, пе́ред наро́дом
•- күз агу- күз агы
- күз алмасы
- күз бәйләш
- күз врачы
- күз кабагы
- күз карасы
- күз карашы
- күз койрыгы
- күз күрмәү
- күз күрмәс булу
- күз кысу
- күз мускулы
- күз нуры
- күз талдыру
- күз талу
- күз тәбә
- күз томалану
- күз төбе
- күз үләне
- күз уты
- күз чокыры
- күз чыгару
- күз ясмыгы
- күз ялтыравыгы
- күз яше
- күз яше юлы
- күз яшь бизләре
- күзгә ак төшү
- күзгә күренми торган
- күзгә күренмәслек
- күзе китү
- күзеннән итү
- күзләр йомылу••күз агы белән карау — посмотре́ть зло́бно, вражде́бно
күз агы кебек саклау — бере́чь как зени́цу о́ка
күз алакаю — см. күз алару 1)
күз аларту — прост. стро́ить гла́зки (кому-л.)
күз алды (аллары) караңгылану (томалану, чуарлану) — помути́ться в глаза́х (от волнения, бессилия и т. п.)
күз алдына килү (килеп басу) — ожива́ть (ожи́ть, встава́ть/встать) пе́ред глаза́ми; предста́ть пе́ред глаза́ми
күз алдына китерү (китереп бастыру) — предста́вить, вообрази́ть
күз алдында чуалу — верте́ться на глаза́х (пе́ред глаза́ми); лезть в (на) глаза́
күз алдыннан уздыру (кичерү) — предста́вить мы́сленно
күз алдыннан узу (кичү) — промелькну́ть пе́ред глаза́ми
күз алмашу (алышу) — обменя́ться взгля́дами
күз артында — за глаза́, загла́зно
күзе астында — под (чьим-л.) наблюде́нием (контро́лем); в прису́тствии (кого-л.)
күз атып йөрү — быть влюблённым (в кого-л.)
күз ачарлык түгел — см. күз ачкысыз
күз ачып күз йомганчы — не успе́ть гла́зом моргну́ть; в мгнове́ние о́ка; вмиг
күз(ләр) әлҗе-мөлҗе килү — в глаза́х потемне́ло (помути́лось), в глаза́х ряби́т
күз әшнәлеге (танышлыгы) — случа́йное знако́мство, ша́почное знако́мство
күз бәйләнү — смерка́ться, темне́ть
күз бәйләү — см. күз буу
күз(ләр) белән ашау — есть (поеда́ть, пожира́ть) глаза́ми
күз белән сөзү — впе́риться
күз(не) бетерү (бетәштерү) — ослабля́ть/осла́бить зре́ние, по́ртить, испо́ртить зре́ние
күз буяу — втира́ть/втере́ть очки́; пуска́ть/пусти́ть пыль в глаза́; зама́зать глаза́ (кому-л.) прост.
күз буяучылык — очковтира́тельство
күз дә йоммау — и глаз не сомкну́ть
күз дә йоммыйча — и гла́зом не моргну́в
күз дә каш урынына күрү — леле́ять, оберега́ть
күз(ләр) дүрт булу — широко́ раскры́ть глаза́, вы́таращить, вы́лупить глаза́ (от удивления, изумления или страха)
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд
күз җитмәгән — далёкий, незнако́мый, неизве́стный (о землях, крае, стране)
күз җитмәслек — необозри́мый, неогля́дный
күз иләге аша үткәрү — прочита́ть внима́тельно, крити́чески (книгу, рукопись, статью и т. п.)
күз (дә) иярмәү — де́лать (что-л.) ло́вко, прово́рно (букв. гла́зом не уследи́ть; глаза́ не поспева́ют за чем-л.); спо́риться в рука́х (у кого-л.), скор на́ руку
күз иярмәс(лек) тизлек белән — молниено́сно, мгнове́нно; с молниено́сной быстрото́й
күз йомдыру — обмишу́лить
күз йомып алу — вздремну́ть, прикорну́ть
күз йомып йөрү (тору) — смотре́ть сквозь па́льцы (до поры до времени)
күз йомып калу — проморга́ть, прозева́ть
күз йомып та табу — находи́ть (найти́) с закры́тыми глаза́ми (т. е. хорошо знать местонахождение кого, чего-л.)
күз йөгертү (йөгертеп чыгу) — просмотре́ть бе́гло (пове́рхностно), пробежа́ть глаза́ми
күз (кабагы) тарту — подёргивание ве́ка (по суеверию: к радости или к неприятности)
күз камашу — см. күз чагылу
күз карасы кебек асрау — бере́чь, леле́ять, носи́ть на рука́х (кого-л.)
күз карасы кебек (күз карасыдай) саклау — бере́чь (храни́ть) как зени́цу о́ка; бере́чь пу́ще гла́за (кого-л., что-л.); леле́ять, пе́стовать (кого-л.)
күз карашка — на вид, вне́шне
күз качыру — скрыва́ться, не пока́зываться
күз күргән якка — куда́ глаза́ глядя́т; на все четы́ре сто́роны
күз күреме җирдә, күз күремендә — ско́лько досту́пно гла́зу
күз күреме җиткән кадәр — в преде́лах обозрева́емости (досяга́емости)
күз күреме җитмәслек — необозри́мый, необъя́тный
күз күрер (әле) — ви́дно бу́дет, посмо́трим
күз күрмәгән — незнако́мый, неизве́стный
күз күрмәгән, колак ишетмәгән — неви́данный, неслы́ханный (доселе)
күз күрмәс, колак ишетмәслек (җир) — далёкий, да́льний ( край)
күз кысышу — переми́гиваться, подмигну́ть друг дру́гу
күз(ләр) мәңгегә йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз нуры түгү — о напряжённой работе, связанной со зрением
күз очы белән, күз очтан — см. күз кырые белән генә
күз салгалау — посма́тривать, погля́дывать
күз сирпү (сирпеп алу) — метну́ть взгляд (из-под брове́й); бро́сить бы́стрый взгляд
күз суын түгү — см. күз яше түгү
күз(ләр) сүнү — поту́хнуть, потускне́ть, поблёкнуть ( о глазах)
күз терәге — опо́ра, наде́жда (чья-л.) (единственный человек, на которого вся надежда)
күз терәп — с наде́ждой
күз тимәсен (тия күрмәсен) — как бы не сгла́зить
күз томалау — надева́ть шо́ры на глаза́; отводи́ть глаз
күз төшерү — броса́ть (бро́сить, кида́ть/ки́нуть) взгляд (на кого, что-л.)
күз тышта калу — (букв. оста́вить глаза́ на у́лице) не ви́деть помеще́ние пока́ глаза́ не привы́кнут
күз уйнату — стро́ить гла́зки
күз уңында тоту — см. күздә тоту 1)
күз үлчәме (үлчәве) — глазоме́р
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд; күз җитмәслек необозри́мый, неогля́дный
күз чамасы белән — на глазо́к, на глазоме́р
күз(ләр) чекерәю — см. күз акаю
күз(ләр) чуарлана — в глаза́х ряби́т
күз чыга язу — прогляде́ть (просмотре́ть) все глаза́
күз чыгу — осле́пнуть, лиши́ться глаз
күз яздырып — скры́тно; та́йно
күз яктысында — пока́ ви́дно, пока́ не стемне́ло; за́светло
күз яше (яшьләре) белән — в слеза́х (просить, умолять)
күз яше (яшьләре) төшәчәк (тотачак) — отолью́тся (чьи-л.) слёзы (слёзки) (кому-л.)
күз яше кою — утопа́ть в слеза́х
күз яшенә буылу (тыгылу, төелү) — глота́ть слёзы
күз яшьләренә ирек бирү — дать во́лю слеза́м, лить слёзы в три ручья́
күзгә алырлык — заслу́живающий внима́ния
күзгә бәрелү (ташлану) — броса́ться (кида́ться) в глаза́
күзгә бәреп (бәрелеп) тору — бить в глаза́, ре́зать глаза́ (глаз)
күзгә ике булып күренү — двои́ться в глаза́х
күзгә йокы кермәү — не сомкну́ть глаз
күзгә карап көлү — смея́ться в глаза́ (издеваться, оскорблять)
күзгә карап җан сату — врать как си́вый ме́рин
күзгә керерлек (керердәй) булып — при́стально (смотреть на кого-л.)
күзгә кереп бару (керергә тору, керәм дип тору) — лезть на глаза́ (привлекать к себе чьё-л. внимание)
күзгә керү — лезть в глаза́ ( стараться быть замеченным)
күзгә көл сибү — пуска́ть/пусти́ть (кому-л.) пыль в глаза́
күзгә көя булу — см. күз көеге булу
күзгә күзне куеп — с гла́зу на глаз
күзгә күренеп — (пря́мо) на глаза́х, заме́тным о́бразом
күзгә күренеп калу (китү) — показа́ться (появи́ться) в по́ле зре́ния; промелькну́ть
күзгә (дә) күренмәү — не пока́зываться на глаза́; не пока́зывать и но́са
күзгә терәү (сугу) — одура́чить, оста́вить в тру́дном положе́нии
күзгә төртелү (бәрелү, бәрелеп тору) — броса́ться в глаза́; коло́ть глаза́, мозо́лить глаза́
күзгә төтен җибәрү — пусти́ть в глаза́ пыль (дым)
күзгә төшкән чүп (ак) кебек — как бельмо́ на глазу́
күзгә эләрлек — досто́йный внима́ния
күзгә яшь тыгылу — слёзы подступи́ли к го́рлу
күздә тотылу — име́ться в виду́
күздә ут уйнау (кабыну, яну), күзләре ут уйнау — глаза́ разгоре́лись; глаза́ искря́тся
күздә чүп булып тору — мозо́лить глаза́ (кому-л.) прост.
күздән очкыннар чәчү — сверка́ть/сверкну́ть (мета́ть мо́лнии) глаза́ми (на кого-л.)
күздән пәрдә ачылган кебек булу — сло́вно (то́чно) пелена́ с глаз спа́ла
күздән югалту — потеря́ть из ви́ду
күздән югалу (юк булу) — уйти́ (вы́пасть, исче́знуть) из по́ля зре́ния
күзе атылып чыгарга тора — глаза́ на лоб вы́лезли, глаза́ вы́лезли из орби́т
күз(ләр)е дә йөз(ләр)е — на глаза́х; см. тж. күз алды
күзе очлы — ос́трый на глаз (глаза́)
күз(ләре)е тоз булу — ждать не дожда́ться, прогляде́ть (вы́смотреть) все глаза́
күзе туймас (кеше) — ненасы́тный, жа́дный, а́лчный (человек)
күзе тую — насы́титься (чем-л.); удовлетвори́ться
күзе чыккан — быва́лый, о́пытный (в каком-л. деле); вида́вший ви́ды
күзләре чыксын! — чтоб его́ глаза́ ло́пнули! чтоб ему́ бы́ло пу́сто!
күз(ләр)е әйтеп тора — по глаза́м ви́дно
күзе җете — хорошо́ ви́дит, зре́ние хоро́шее
күз(ләр)ем күрмәсен иде — глаза́ бы мои́ не ви́дели (не гляде́ли)
күзем (чәчрәп) чыксын! — пусть глаза́ мои́ ло́пнут!
күземнән югал — прост. с глаз доло́й
күземә күренмә(гез) — вон отсю́да, с глаз доло́й
күзен алу — отвести́ взгляд, пря́тать глаза́
күз(ләр)ен зур итеп ачу — де́лать больши́е (кру́глые) глаза́, смотре́ть больши́ми глаза́ми (на кого, что-л.)
күз(ләр)ен йомдыру — закры́ть глаза́ ( умирающему)
күз(ләр)ен мөлдерәтеп (тутырып) карау — смотре́ть сквозь слёзы (печа́льно)
күз(ләр)ен сөзеп карау — смотре́ть, посмотре́ть исподло́бья
күзен томалау — закры́ть глаза́ (кому-л.)
күзен чыгарганчы (әйтү) — сказа́ть пря́мо в глаза́; ре́зать пра́вду-ма́тку в глаза́
күзен чыгару — вы́колоть глаз, вы́бить глаз, ослепи́ть
күзеннән агыза да тора — глаза́ на мо́кром ме́сте; глаза́ не просыха́ют
күзеннән ут уйнату (чәчү) — пронзи́ть жгу́чим взгля́дом
күзенә басу — угада́ть то́чно
күз(ләр)енә йотылу (текәлү) — при́стально смотре́ть в глаза́ (кому-л.); впе́риться глаза́ми
күзенә каратып тоту — приворожи́ть
күзенә керергә тырышу — добива́ться расположе́ния (кого-л.); стреми́ться понра́виться (кому-л.); лезть на глаза́ (кому-л.)
күзең чыкканмы (әллә)! — прост. осле́п, что ли!
күзләр мәңгегә (мәңгелеккә) йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз(не) алмау — не своди́ть (спуска́ть) глаз
күз(ләр)не ачык тоту, күзне ачып йөрү — быть осторо́жным (осмотри́тельным), внима́тельным; гляде́ть в о́ба
күз(ләр)не гарешкә терәп — упова́я на бо́га
күзне йомып — с закры́тыми глаза́ми; не размышля́я, недо́лго ду́мая
күз(не) йөртү (йөгертү) — оки́нуть взгля́дом, пробежа́ть глаза́ми
күз(ләр)не кан басу (кан алу) — налива́ться кро́вью ( о глазах); рассвирепе́ть
күз(ләр)не кая яшерергә белмәү — не знать, куда́ глаза́ дева́ть/деть
күзне күзгә текәп (төбәп, терәп) — впе́рившись глаза́ми друг в дру́га (разговаривать, стоять и т. п.)
күз(ләр)не чагырайту — вы́таращить глаза́
күз(ләр)не челәйтү (челәйтеп карау) — смотре́ть (наблюда́ть, глазе́ть прост.) вы́таращенными глаза́ми (вы́таращив глаза́)
күз(ләр)не челт-челт йому — хло́пать глаза́ми
күз(ләр)не шар итеп ачу — вы́таращить (вы́пучить) глаза́ (от удивления, изумления или испуга)
- күз акаю- күз алару
- күз алды
- күз алдында
- күз алдыннан китмәү
- күз аллары караңгылану
- күз ату
- күз ачкысыз
- күз ачтырмау
- күз дә ачтырмау
- күз ачылу
- күз бетү
- күз бетәшү
- күз буу
- күз буучы
- күз йому
- күз калмау
- күз көеге
- күз көеге булу
- күз күгәрү
- күзләр күгәрү
- күз күргән
- күз кызу
- күз кырые белән генә
- күз кырые белән карау
- күз кырые белән генә карау
- күз чите белән карау
- күз койрыгы белән карау
- күз маңгайга менү
- күзләр маңгайга менү
- күз нурым
- күз өстендә каш кебек
- күз өстендәге каштай
- күз салу
- күз ташлау
- күз тию
- күз тидерү
- күз тигезү
- күз тону
- күзләр тону
- күз тоткан
- күз тотып йөргән
- күз төшү
- күзләр уйнау
- күз ут булу
- күзләр ут булу
- күз үлчәме белән
- күз үлчәве белән
- күз җитү
- күз чагылу
- күзләр чагылу
- күз шар булу
- күзләр шар булу
- күзләр шардай булу
- күзләр шарланып китү
- күз эленү
- күз явын алу
- күз явын алып тору
- күз явын алырлык
- күз яше түгү
- күзгә ак-кара күренмәү
- күзгә карап
- күзгә күренү
- күзгә ташлану
- күзгә төрткесез караңгы
- күзгә чалыну
- күздә тоту
- күздән калу
- күздән кичерү
- күздән уздыру
- күздән үткәрү
- күздән төшерү
- күздән төшү
- күздән утлар күренү
- күзгә утлар күренү
- күздән ычкындырмау
- күздән югалтмау
- күздән яздырмау
- күздән язу
- күзе ачылмаган
- күзе ачык
- күзе тону
- күзләре тону
- күзе яшьле
- күзләре яшьле
- күзен бәйләү
- күзләрен бәйләү
- күзен тозландырып
- күзләрен тозландырып
- күзне тозландыру
- күзенең агын әйләндереп карау
- күзең тишелеп чыккыры
- күзне камаштыру
- күзләрне камаштыру
- күзне кыздыру
- күзне кызыктыру
- күзләрне кыздыру
- күзләрне кызыктыру
- күзне текәү
- күзне төбәү
- күзне уйнату
- күзләрне уйнату
- күзне чагылдыру
- күзләрне чагылдыру
- күзне чагылдырырлык
- күзләрне чагылдырырлык
- күз тоту
- күзгә бәреп әйтү
- күзгә төртеп әйтү -
6 авыз
сущ.1)а) рот (человека, животного, птицы, рыбы); зев, пасть (зверя, крупного животного, хищной рыбы) || ротово́йавыз кырые (чите) белән генә елмаю — улыба́ться кра́ешком рта
авызым кипте — (у меня́) во рту пересо́хло
авызга бармак кую — приложи́ть па́лец ко рту (т. е. делать кому-л. предупредительный знак, чтобы замолчал или помолчал)
авыз куышлыгы — ротова́я по́лость
авызың кыек (чалыш) булганга көзгегә үпкәләмә — (посл.) не́ча пеня́ть на зе́ркало, ко́ли ро́жа крива́
авыз пешкәч (пешсә), салкын (суык) суны да өреп эчәсең — (посл.) обжёгшись на молоке́, ду́ешь и на во́ду
бүре авызына эләгү — попа́сть (угоди́ть) в пасть во́лку (к во́лку)
авызы кыек булса да, бай баласы сөйләсен — ирон.; посл. пусть говори́т байчо́нок, хоть у него́ и рот криво́й (на сто́рону); бога́тый врёт, никто́ не уймёт
б) перен.; разг. рот, едо́ксигез авыз бит бер гаиләдә — во́семь ртов ведь в семье́
в) уста́ ед. нетавызы белән сөйләү — говори́ть уста́ми (кого-л.)һәр кешенең авызында шул гына — у всех на уста́х одно́ и то́ же
г) говори́ло грубo-прост.яп авызыңны — закро́й своё говори́ло
2) обычно авыз|ыа) го́рло, го́рлышко (графина, горшка); горлови́на (цистерны, парового котла)авызы китек шешә — буты́лка с отби́тым го́рлышком
фляганың авызыннан эчү — пить из го́рлышка фля́ги
б) у́стье (печи, скважины, оврага, ложбины, балки)киң авызлы мич — печь с широ́ким у́стьем
кылыч кынының авызы — у́стье са́бельных но́жен
морҗа авызы — у́стье печно́й трубы́
в) ра́стру́б (музыкальной трубы, шланга)г) чело́ (плавильной печи, горна); хайло́ спец. ( технической печи)мич авызын еш агарту — ча́сто бели́ть чело́ пе́чи
д) жерло́, зев (печи, паровозной топки); пасть (водосточной трубы, туннеля); ду́ло (ружейного ствола, пушки)әллә ничә авызлы вулкан — вулка́н с не́сколькими же́рлами
эре калибрлы туп авызы — ду́ло (жерло́, зев) крупнокали́берного ору́дия
е) вход, лаз, прохо́д (в шалаш, шахту, пещеру); лаз (в нору, логово, конуру)кышкылыкка лапас авызын томалау — закры́ть на́ зиму вход (прохо́д) в наве́с-хлев
штольня авызында көтеп тору — поджида́ть у вхо́да в што́льню
баз авызына килү — подойти́ к вхо́ду в по́греб
мәгарә авызы — вход в пеще́ру; лаз пеще́ры; вы́ход (из) пеще́ры
аралык авызында туктап калу — останови́ться у прохо́да
ачык капка авызында тору — стоя́ть в проёме откры́тых воро́т; стоя́ть в воро́тах
з) отду́шина, хайло́ прост. ( проруби)бәке авызын киңәйтү — расши́рить проду́шину (в) про́руби
и) отве́рстие, зев ( люка)сыерчык оясының авызы — отве́рстие скворе́чника
к) верх (чего-л.)кисмәк авызына иелү — наклони́ться к каду́шке; склони́ться над каду́шкой
киң авызлы чиләк — ведро́ с широ́ким ве́рхом; ведро́, расширя́ющееся кве́рху
силос чокырының авызы киң булган — верх си́лосной я́мы получи́лся широ́ким
л) вы́рез, проре́з, верх ( кармана)кесә авызын киң итү — сде́лать вы́рез (верх) карма́на широ́ким
кулны кесә авызна китерү — поднести́ ру́ку к карма́ну
м) свищ, отве́рстие (в нарыве, ране), сви́щикн) перен. (са́мое) пе́кло, (са́мая) пасть (чего-л.)ут авызында булып чыгу — побыва́ть в (са́мом) пе́кле (огня́)
куркынычның авызына ук эләгү — угоди́ть пря́мо в пасть (пе́кло) опа́сности
о) в знач. нареч. авызыннан до́верху (наполнить какой-л. сосуд, яму)почта әрҗәсе авызыннан тулган иде — почто́вый я́щик был наби́т до́верху
•авыз ачып бару — см. авыз ачып йөрү
авыз ачып торучы — ротозе́й, ротозе́йка; зева́ка, рази́ня
авыз ашка тую — см. авыз ипигә тую
авыз (ни, нәрсә) әйткәнне (сөйләгәнне) колак ишетмәү — не отдава́ть себе́ отчёта в том, что говори́шь; говори́ть безотве́тственно; броса́ться слова́ми; не слы́шать того́, что говори́шь
авыз бармау — не (невозмо́жно) вы́говорить (вы́сказать); язы́к не повора́чивается (повернётся) (сказа́ть)
авыз белән карау — ирон. ртом гляде́ть (смотре́ть); рот разева́ть, ротозе́йничать
авыз белән тыңлау — ирон. ртом слу́шать (выслу́шивать/вы́слушать, прослу́шать, прослу́шивать/прослу́шать) ртом; уша́ми хло́пать; слу́шать и глаза́ми хло́пать (морга́ть)
авыз буяу — см. авыз пычрату
авыз (да) ачырмау (ачтырмау) — (и, да́же) рта раскры́ть (откры́ть) не дава́ть; (и, да́же) заикну́ться (сло́ва сказа́ть) не дава́ть
авыз еручы — неодобр.; см. ерык авыз 3)
авыз ерып алу — неодобр. позубоска́лить прост.
авыз җәелү — прост.; см. авыз ерылу
авыз җебетү — см. авыз чылату 2)
авыз җебү — распуска́ть/распусти́ть ню́ни (слю́ни)
авыз йомдыру — см. авыз каплау
авыз йомып бару — идти́ мо́лча
авыз йомып утыру — сиде́ть молчко́м (с закры́тым ртом)
авыз кабарту — см. авыз бүлтәйтү 1)
авыз каплану — замолча́ть, прикуси́ть (закуси́ть) язы́к
авыз килмәү — см. авыз оешмау
авыз күпертү (күптерү) — см. авыз бүлтәйтү 1)
авыз кыегайту — см. авыз кыйшайту
авыз кыймылдату — шевели́ть (пошеве́ливать/пошевели́ть) губа́ми
авызда (авыз тулы) (кара) кан булса да (кеше алдында) төкермәү — терпе́ть (не хны́кать, не пла́каться), не вы́дать себя́ (ни при каки́х обстоя́тельствах; что бы ни случи́лось)
авыз тутыру — см. авызга тутыру
авыз тую — см. авыз ипигә тую
авыз чалшайту — см. авыз кыйшайту
авыз ябышмау — см. авыз оешмау
авызга каптыру — см. авызга салу
авызга кергәнне йотмау (чәйнәмәү) — ирон. отка́зываться от того́, что само́ (в ру́ки) идёт (плывёт, даётся)
авызга керердәй (кереп китәрдәй) булып — о́чень внима́тельно, затаи́в дыха́ние
авызга килү — см. телгә килү
авызга салганны көтмәү — не дожида́ться, пока́ тебе́ в рот поло́жат
авызга су алу — см. авызга су кабу
авызга су кабып калу — набра́ть в рот воды́ (и промолча́ть); промолча́ть (набра́в воды́ в рот)
авызга тастымал тыгып булмый (тыга алмыйсың) — рот (гло́тку, го́рло) не заткнёшь, рот не закро́ешь (прикро́ешь) (кому-л.)
авызга уймак кабу — редко; см. авызга су кабу
авызга уймак капкан кебек (шикелле, сыман, төсле) — редко; см. авызга су капкан кебек
авызда (гына) тотарлык — язы́к прогло́тишь
авызда кош сайрату (уйнату) — в разн. знач. соловьём петь (залива́ться, разлива́ться)
авызда сер тормау — прогова́риваться/проговори́ться; проба́лтываться/проболта́ться разг.; не мочь (уме́ть) держа́ть язы́к за зуба́ми; не уме́ть храни́ть секре́тов
авызда сүз тормау — не уме́ть (мочь) держа́ть язы́к за зуба́ми (на при́вязи); язы́к распуска́ть/распусти́ть
авыздагыны алдыру — прозева́ть (упуска́ть, упусти́ть) своё; оказа́ться ротозе́ем (рази́ней, растя́пой, шля́пой, лопухо́м прост.)
авыздан йолып алу — см. авыздан тартып алу в знач. 2), 4)-6)
авыздан күбек чәчеп — неодобр. с пе́ной у рта (кричать на кого-л.), с пе́ной на уста́х ( похвалиться)
авыздан сүзне аркан белән дә (тартып) алып булмау (ала алмау) — см. авыздан сүз ала алмау; ≈≈ (из, у кого-л.) сло́ва арка́ном не вы́тянуть (вы́рвать)
авыздан сүзне келәшчә белән дә (тартып, йолкып) алып булмау (ала алмау) — см. авыздан сүз ала алмау; (из, у кого-л.) сло́ва клеща́ми (наси́льно) не вы́тянуть (вы́рвать)
авыздан тартып алырга торучы — рвач; хапу́га, хапу́н прост.
авыздан тере саескан очыру (очырту) — плести́ (нести́, говори́ть) чушь (вздор, околе́сицу, ерунду́, чепуху́), моло́ть (вздор, чушь, ерунду́, чепуху́); залива́ть, трепа́ться, бреха́ть прост.; пуска́ть (пусти́ть, запуска́ть/запусти́ть, распуска́ть) у́тку книжн.
авыздан төкерек килү — прост.; см. авызга төкерек килү
авыздан төкерек чәчеп — неодобр. с пе́ной у рта, бры́згая слюно́й (кричать на кого, ругать кого, хвастаться)
авыздан ут бөркү — см. авыздан ут чәчү 1), 2)
авызны кара канга буяу — см. авызны кан итү 1)
авызны кызылга буяу — см. авызны кан итү 1)
авызны чөйгә элеп — см. авыз күтәреп 1)
авызына саескан төкергән — см. авызына шайтан төкергән 1), 2)
авызыннан чыкканны эт җыймас (ашамас) — скверносло́в; тот, кто говори́т непристо́йности (непристо́йные и́ли неприли́чные слова́); выража́ться непристо́йно (непристо́йными слова́ми)
авызының тупсасы, теленең туктасы юк — прост. трещо́тка, соро́ка, тарато́рка, балабо́лка; бесстру́нная балала́йка прост.; говори́т день до ве́чера, а слу́шать не́чего
- авыз ачу- авызәдәбияты
- авыз гармуны
- авыз итү
- авыз итеп карау
- авыз иҗаты
- авыз пешү
- авыз тәме
- авыз эче
- авызга кабу
- авыз алдау
- авыз алдалау
- авыз ачып йөрү
- авыз ачып калу
- авыз ачып карап тору
- авыз ачып карап утыру
- авыз ачып тору
- авыз ачып тыңлау
- авыз ачып тыңлап тору
- авыз балда-майда булу
- авыз бал-май булу
- авыз бал да май булу
- авыз белән кош тоту
- авыз белән кош тотучы
- авыз бикләү
- авыз бозу
- авыз бүлтәйтү
- авыз бөршәйтү
- авыз бәлшәйтү
- авыз ачмау
- авыз да ачмау
- авыз еру
- авыз ерылу
- авыз ерып
- авыз җәеп
- авыз җебегән булу
- авыз җыеру
- авыз җыю
- авыз җыя алмау
- авыз ипигә тую
- авыз икмәккә тую
- авыз йому
- авыз йомып
- авыз йомып калу
- авыз йомып тору
- авыз йомып үткәрү
- авыз каплау
- авыз котырту
- авыз күтәреп
- авыз кыйшайту
- авыз кычыту
- авыз майлау
- авыз оешмау
- авыз күнмәү
- авыз пычрату
- авыз салындыру
- авыз салыну
- авыз сулары килү
- авыз сулары кору
- авыз суы кору
- авыз суларын агызу
- авыз суларын китерү
- авыз суын китерү
- авыз суларын корыту
- авыз суын корыту
- авыз сүздән бушамау
- авыз тидерү
- авыз тидереп карау
- авыз тишек булу
- авыз туйганчы
- авыз турсайту
- авыз тутырып
- авыз тыю
- авыз чайкау
- авыз чите белән
- авыз чите белән генә
- авыз чылату
- авыз ыржайту
- авыз эчендә ботка пешерү
- авыз эчендә ботка кайнату
- авыз эченнән
- авыз эченнән ботка пешерү
- авыз эченнән ботка кайнату
- авыз ябу
- авыз ямьшәйтү
- авызга авыз куеп
- авызга авыз карап
- авызга алгысыз
- авызга алу
- авызга гына карап тору
- авызга йокмау
- авызга да йокмау
- авызга карату
- авызга карау
- авызга керергә тора
- авызга керәм дип тора
- авызга керү
- авызга салганны йотмау
- авызга салу
- авызга су кабу
- авызга су капкан кебек
- авызга су капкан шикелле
- авызга су капкан төсле
- авызга су капкан сыман
- авызга су капкан диярсең
- авызга сугу
- авызга тел сыймау
- авызга тию
- авызга төкерек килү
- авызга тутыру
- авызга чәйнәп салу
- авызга чәйнәп каптыру
- авызда бал-май булу
- авызда бал да май булу
- авыздан алу
- авыздан алып әйтү
- авыздан ана сөте кипмәгән
- авыздан җан чыгарга тору
- авыздан җан чыгу
- авыздан җан чыкканчы
- авыздан өзелмәү
- авыздан өзеп
- авыздан өзеп алу
- авыздан өзеп алып әйтү
- авыздан өзмәү
- авыздан селәгәй килү
- авыздан селәгәйләр килү
- авыздан селәгәй агу
- авыздан селәгәйләр агу
- авыздан сүз ала алмау
- авыздан сүз алып булмау
- авыздан сүз чыкмау
- авыздан тартып алу
- авыздан төшермәү
- авыздан ут чәчү
- авыздан ут чәчрәтү
- авыздан чыгу
- авыздан ычкындыру
- авыздан ычкыну
- авызны ачсаң, үпкәң күренү
- авызны ачсаң, үпкәң күренергә тору
- авызны кара кан белән юу
- авызны кан итү
- авызны кара кан итү
- авызны чамалап ачу
- авызны чөйгә элү
- авызы пешмәгән
- авызына шайтан төкергән
- авызына иблис төкергән
- авызыңа бал да май
- авызыңнан җил алсын
- авызыңнан чыкмасын! -
7 суд
сущ.1) в разн. знач. суд || суде́бныйхалык суды — наро́дный суд
иптәшләр суды — това́рищеский суд
намус суды — суд че́сти
район суды — райо́нный суд
суд карары — пригово́р суда́
суд җаваплыгына тарту — привле́чь к суде́бной отве́тственности
суд утырышы — суде́бное заседа́ние
2) суд, суде́бное разбира́тельствоачык суд — откры́тый суд, откры́тое суде́бное разбира́тельство
ябык суд — закры́тый суд
суд чыгымнары — суде́бные изде́ржки
суд медицинасы — суде́бная медици́на
3) суди́лище неодобр.•- суд хөкеме
- суд эшләрен башкару
- суд эшләрен йөртү
- судка бирү••суд алдына (каршысына) басу, суд эскәмиясенә утыру — привлека́ться к суде́бной отве́тственности
-
8 дию
I гл.; неперех.1) сказа́ть, говори́ть, промо́лвитьсәлам диегез — переда́йте приве́т
моңа нәрсә диярсез инде? — что вы ска́жете на э́то?
авыру сәламәтләнде дисәң дә ярый — мо́жно сказа́ть, что больно́й вы́здоровел
ул кичә үк кайткан, диләр — говоря́т, что он ещё вчера́ верну́лся
"Авырыйм",- диде ул әкрен генә — "Боле́ю", - промо́лвил он ти́хо
2) счита́ть каки́м, называ́тьэшне әле тәмамланган дип булмый — рабо́ту ещё нельзя́ счита́ть завершённой
моны ничек дияргә инде? — ка́к же э́то называ́ть?
ачык сөйләргә кирәк: акны - ак, караны кара дияргә — ну́жно говори́ть я́сно: бе́лое называ́ть бе́лым, чёрное - чёрным
мондый кыю кешеләргә герой диләр — таки́х сме́лых люде́й называ́ют геро́ями
4) полага́ть, ду́мать, счита́ть ( чаще с союзом что)аны берни белми дисезме? — ду́маете, (что) он ничего́ не зна́ет?
эш өметсез дияргә нигез юк — нет основа́ний полага́ть, что рабо́та безнадёжная
ул да шулай ди — он то́же так счита́ет
5) хоте́ть, ду́мать, жела́ть; име́ть наме́рениебүген үк кайтырмын дигән иде — хоте́л сего́дня же верну́ться
танышам дисәгез, кулъязма өстәлдә — е́сли жела́ете ознако́миться - ру́копись на столе́
әйтергә дигәнемнең барысын да әйтә алмадым — я не мог вы́сказать всего́, что хоте́л (ду́мал) сказа́ть
6) в отриц. ф. дими не счита́ться с тем, что; не обраща́ть внима́ния (на что-л.); несмотря́ (на что-л.)яңгыр димиләр, эшли бирәләр — не обраща́ют внима́ния на дождь, продолжа́ют рабо́тать; несмотря́ на дождь, продолжа́ют рабо́тать
7) в знач. вводн. сл. в соста́ве сло́жного сказу́емого диа) говоря́т, что...быел җәй яңгырлы булачак, ди — говоря́т, что в э́том году́ ле́то бу́дет нена́стным
б) допу́стим, ска́жем, предполо́жимярар, ул белмәсен дә, ди — ла́дно, допу́стим, он не зна́ет
в) бу́дто бымин бу турыда ишетмәдем дип әйтә, ди — говори́т, бу́дто бы он об э́том не слы́шал
г) в ре́пликах выража́ет несогла́сие с отте́нком иро́нии ка́к бы не...булган ди, гомердә булмаганны — ка́к бы не та́к, тако́го в жи́зни не быва́ло
чыкты ди, көт! — ка́к бы не та́к! вы́йдет, жди
бара ди, бармый торсын әле! — ка́к бы не та́к! никуда́ не пойдёт
д) разг. так иышандылар ди сиңа — так и пове́рили тебе́
курыкканнар ди синең янавыңнан — так и испуга́лись твои́х угро́з
8) в знач. частицы диа) в риторич. вопр. предл. жеэшләмичә ничек яшәп булсын ди? — ка́к же мо́жно жить без рабо́ты?
б) разг. с оттенком иронии как бу́дто, бу́дто быйөрисең шунда, синнән башка булдыра алмаслар ди — хо́дишь то́же, как бу́дто без тебя́ не упра́вятся
9) в знач. послелога дигәндәа) насчёт (кого-л., чего-л.); по ча́сти (чего-н.)балалар дигәндә аның күңеле тыныч — насчёт дете́й душа́ у неё споко́йна
хәйлә дигәндә ул беркемгә бирешмәс — насчёт (по ча́сти) хи́трости он никому́ не усту́пит
б) ра́ди (кого-л., чего-л.); см. тж. өченсез дигәндә аяк идәндә — погов. ра́ди вас на всё гото́вы
футбол дигәндә бөтен дөньясын оныта — ра́ди футбо́ла всё на све́те забыва́ет
в) в тече́ние, по проше́ствии; не пришёл и...бер ай дигәндә — в тече́ние (по проше́ствии) ме́сяца; не прошло́ и ме́сяца
алтынчымы, җиденчеме көн дигәндә — в тече́ние шести́-семи́ дней; не прошло́ и шести́-семи́ дней
г) как ра́з в то вре́мя; то́лько чтобез кайтабыз дигәндә, яңгыр башланды — как ра́з в то вре́мя, когда́ мы собира́лись домо́й, начался́ дождь; то́лько что мы собрали́сь домо́й, начался́ дождь
10)а) в знач. изъяснит. союза при неуверенной передаче чужого намерения дигәндәйкичкә кайтырмын дигәндәй әйткән иде — говори́л, бу́дто бы к ве́черу вернётся
б) сло́вно говоря́"риза" дигәндәй башын какты — сло́вно говоря́ "согла́сен", кивну́л голово́й
11) в знач. связующего вводн. сл. дигәндәй как говори́тсякышын, таң ата да кич була дигәндәй, көннең үткәнен сизми дә каласың — зимо́й, как говори́тся, света́ет и ту́т же вечере́ет, и не замеча́ешь, как прохо́дит день
12) в знач. вводн. сл.; разг. в составе вводных словосочетаний или предложений дигәннән, кста́ти, о...; да, о (об)...уку дигәннән, кайчан тәмамлыйсың институтны? — кста́ти, об учёбе, когда́ ты зака́нчиваешь институ́т?
кыш салкын булды дигәннән, ферма терлекләренә зыян килмәдеме? — кста́ти, о зиме́: не пострада́л ли скот на фе́рме от си́льных моро́зов?
13) в знач. послелога дипа) с им. п. о, в, заэш дип борчыла — беспоко́ится о рабо́те
балаларым әни дип үлеп торалар иде — де́ти во мне души́ не ча́яли
кем дип белдең син аны? — за кого́ ты его́ принима́ешь?
б) разг.; в им. п. в реплике, связанной с предыдущим контекстом, переводится повтором подчинительного словакем дип, күптәнге танышым — кто́-кто́, давни́шний знако́мый
каян дип, кем хәтерли инде аларны — отку́да-отку́да, кто их сейча́с по́мнит
14) в знач. подчин. союза дипа) изъяснит. что; что́бы; для того́ что́быкайтырсың дип көттек — жда́ли, что вернёшься
хәзер үк эшли башласыннар дип әйтергә куштылар — веле́ли переда́ть, что́бы неме́дленно приступи́ли к рабо́те
поездга соңга калмыйм дип... — что́бы (для того́ что́бы) не опозда́ть на по́езд...
б) изъяснит. бу́дто, бу́дто быүзем күрдем дип сөйләгән була — уверя́ет, бу́дто ви́дел сам
в) изъяснит.; в сочет. с гл. бәяләү, карау, санау, табу какбезгә чит кешеләр дип карыйлар — на нас смо́трят как на чужи́х люде́й
кимчелек дип бәяләү — расце́нивать как недоста́ток
авырыйм дип эшкә килмәде — из-за боле́зни не пришёл на рабо́ту; ссыла́ясь на боле́знь, не вы́шел на рабо́ту
салкын дип куркалар — боя́тся из-за хо́лода
д) цел.; с им. п. ра́ди (кого-л., чего-л.)барыбыз да балалар дип тырышабыз инде — все стара́емся ра́ди дете́й
нәрсә дип син бу эшкә алындың? — ра́ди чего́ ты взя́лся за э́ту рабо́ту?
е) цел.; в направит. п. для; на, за, покемгә дип алдың бу китапларны? — для кого́ купи́л э́ти кни́ги?
эшкә дип җыену — собира́ться на рабо́ту
юлга дип акча бирү — дать де́ньги на доро́гу
билетка дип чират тору — стоя́ть в о́череди за биле́том
суга дип бару — пойти́ за водо́й
15) разг.; в знач. усил. частицы дигәч (между гл. повторами) да (да и, и) всё; (раз) сказа́л..., (зна́чит)әйтмим дигәч әйтмим — не скажу́ да (и) всё
китмисең дигәч китмисең — не уе́дешь да и всё; ска́зано не уе́дешь, зна́чит не уе́дешь
булмый дигәч булмый — раз сказа́л не бу́дет, зна́чит не бу́дет
эшлим дигәч эшли инде — раз сказа́л сде́лает, зна́чит сде́лает
16) в знач. уступ. союза с частицей тә хоть (хотя́) иавыр дигәч тә, эшем алай зарланырлык түгел — хоть и тру́дно, но не жа́луюсь на свою́ рабо́ту
шаярам дигәч тә, чама белергә кирәк — хотя́ и шу́тишь, на́до знать ме́ру; шу́тка шу́ткой, но на́до и ме́ру знать
17) разг.; в знач. усил. частицы при однород. чл. предл. дисең, дисеңме, дисәң и..., и...кызның акылымы дисең, эшкә уңганлыгымы дисең, буе-сыны дисеңме - барысы да килгән иде — де́вушка всем вы́шла: и умо́м, и трудолю́бием, и ста́тью
җырга дисәң - җырга, биюгә дисәң, биюгә оста — и петь, и пляса́ть мастери́ца
18) разг.; в знач. усил. частицы при повторах дисәң (обычно с частицей дә) так, ну именә ул бригадир дисәң бригадир! — вот он бригади́р так бригади́р!
19) в знач. частицы огранич. диярлек почти́ел саен диярлек — почти́ ежего́дно (ка́ждый год)
бөтен шәһәрне диярлек әйләндем — объе́здил почти́ весь го́род
•- дип атау- дип йөртү
- дип аталу
- дип йөртелү
- дип табу
- дип тану
- дип табылу
- дип танылу••дигән булып — под ви́дом чего́, ссыла́ясь на что
II сущ.; фольк.дигән сүз — (э́то) зна́чит, (э́то) означа́ет
1) див, злой дух; де́мон, чудо́вище2) перен. гига́нт, велика́н, исполи́ндиюдәй адәм — челове́к исполи́нского телосложе́ния
•- дию кебек
- дию пәрие
- дию үләне -
9 калдыру
перех.1) оставля́ть/оста́вить (кого-что-л., где-л., у кого-л.) || оставле́ниебаланы өйдә калдыру — оста́вить ребёнка до́ма
язу калдыру — оста́вить запи́ску
китапны үземә дип калдырдым — оста́вил кни́гу себе́
акчаны әнигә калдырдым — оста́вил де́ньги ма́ме
2) оставля́ть/оста́вить, вызыва́ть/вы́звать (что-л.)ямьсез тойгы калдыру — оста́вить нехоро́шее впечатле́ние
балан авызда ачы тәм калдырды — кали́на оста́вила во рту ки́слый вкус
күңелдә сагыш калдыру — оста́вить в душе́ тоску́
3)а) оставля́ть/оста́вить, приберега́ть/прибере́чь, откла́дывать/отложи́ть, сохраня́ть/сохрани́ть (для кого-чего-л.); резерви́ровать || оставле́ние, отложе́ние, сохране́ниеитне иртәгә калдыру — оста́вить мя́со на за́втра
орлыкка калдыру — отложи́ть на семена́
алмаларны бәйрәмгә калдыру — сохрани́ть я́блоки для пра́здника
б) оставля́ть/оста́вить, не уничтожа́ть/не уничто́жить, не тро́гать/не тро́нуть; сохраня́ть/сохрани́ть || оставле́ние, сохране́ниемузейны булганча калдыру — сохрани́ть музе́й как есть
ишектәге ярыкны калдыру — не тро́нуть в двери́ щель
мыекны калдыру — сохрани́ть усы́
4) оставля́ть/оста́вить, передава́ть/переда́ть; завеща́ть ( наследство)йортны кызына калдырды — дом переда́л до́чери
бай мирас калдыру — оста́вить бога́тое насле́дие
5) оставля́ть/оста́вить (в каком-л. состоянии, положении); сохраня́ть/сохрани́ть (в каком-л. положении)ишекне ачык калдыру — оста́вить дверь откры́той
иректә калдыру — оста́вить на свобо́де
хатаны төзәтми калдыру — оста́вить оши́бку неиспра́вленной
6) оставля́ть/оста́вить, лиша́ть/лиши́ть (кого, что-л., кого-чего-л.); отнима́ть/отня́ть (что-л. у кого-л.)сорауны җавапсыз калдыру — оста́вить вопро́с без отве́та
ярдәмсез калдыру — лиши́ть по́мощи
7)а) оставля́ть/оста́вить, заде́рживать/задержа́ть || оставле́ние, заде́ржкакунарга калдыру — оста́вить ночева́ть
өстәмә дәрескә калдыру — оста́вить на дополни́тельный уро́к
б) оставля́ть/оста́вить, не увольня́ть/не уво́лить, не лиша́ть/не лиши́ть (места, какой-л. должности)эштә калдыру — не увольня́ть с рабо́ты
аспирантурага калдыру — оста́вить в аспиранту́ре
директорлыкта калдыру — оста́вить дире́ктором
в) разг. оставля́ть/оста́вить, не переводи́ть/не перевести́класста икенче елга калдыру — оста́вить в кла́ссе на второ́й год
8) откла́дывать/отложи́ть, переноси́ть/перенести́ || откла́дывание, перенесе́ние, перено́сҗыелышны иртәгәгә калдыру — собра́ние отложи́ть на за́втра
отпускны киләсе айга калдыру — перенести́ о́тпуск на сле́дующий ме́сяц
9) оставля́ть/оста́вить, покида́ть/поки́нуть, броса́ть/бро́ситьмине кемгә калдырдың? — на кого́ ты меня́ поки́нул?
10)а) пропуска́ть/пропусти́ть || про́пускдәрес калдыру — пропусти́ть уро́к
лекцияләрне калдыру — пропуска́ть ле́кции
укыганда сүзләрне төшереп калдыру — при чте́нии пропуска́ть слова́
б) оставля́ть/оста́вить, обходи́ть, минова́тьсукмакны сулда калдырып, урманга кердек — оста́вив тропи́нку сле́ва, вошли́ в лес
берничә йортны калдырып, тукталдык — минова́в не́сколько домо́в, останови́лись
11) оставля́ть/оста́вить, откла́дывать/отложи́ть, переноси́ть/перенести́ || откла́дывание, перенесе́ние, перено́сукуны бер елга калдырып тору — откла́дывать учёбу на́ год
сөйләшүне иртәгәгә калдыру — отложи́ть разгово́р на за́втра
12) оставля́ть/оста́вить ( позади), перегоня́ть, обгоня́ть/обогна́ть, опережа́ть/ опереди́ть || оставле́ние ( позади), опереже́ниейөгерүдә иптәшләрен артта калдыру — в бе́ге оставля́ть това́рищей позади́
минем ат барсын да еракта калдырды — моя́ ло́шадь оста́вила всех далеко́ позади́
13) перен. оставля́ть/оста́вить, ста́вить, поста́витьуңайсыз хәлдә калдыру — поста́вить в нело́вкое положе́ние
көлкегә калдыру — поста́вить в смешно́е положе́ние
тынычлыкта калдыру — оста́вить в поко́е
язмыш кулында калдыру — оста́вить на произво́л судьбы́
14) оставля́ть/оста́вить, обы́грывать/обыгра́тькарта уйнаганда юләр калдыру — во вре́мя игры́ в ка́рты оста́вить в дурака́х
15) повел. ф. калдыр оста́вь(те)әй, калдыру әле шаяруларыңны — оста́вь-ка свои́ шу́тки
әйдә, бу сөйләшүне калдырыйк — дава́й оста́вим э́ти разгово́ры
16) в отриц. ф. калдырмый всё до конца́, ничего́ не ута́ивая (сказать, написать, сделать и т. п.)бер нәрсә калдырмый хатта язу — ничего́ не ута́ивая написа́ть в письме́
валчыгын да калдырмый ашап бетерү — всё съесть, не оставля́я ни кро́шки
См. также в других словарях:
яну — 1. Кислород яки башка окисьлаштыргыч матдә белән кызу темпта кушылу, окисьлашу реакциясе 2. Ут тәэсирендә юкка чыгу, һәлак булу. Мич, учак һ. б. ш. ны ягу тур. 3. Яктылык тарату, чәчү лампа яну. Яктыртып тору (кояш, йолдызлар тур.) 4. Авыру яки… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аеру — 1. Бөтенне яки тоташ нәрсәне ике яки берничә кисәккә, өлешкә бүлү, ике яки берничә итү 2. Ике яки берничә нәрсә арасында чик булдыру; әйберләрне бүлеп кую. Төркем булып бергә торган әйберләр яки кешеләр арасыннан юл яру, як якка тайпылдырып, ачык … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
якты — и. 1. Нин. б. утлы, кызган җисемнән нурланып тарала, күзгә күренә һәм тирә якны яктыртып күрсәтә торган энергия. Тәүлекнең билгеле бер вакытына хас, кояш нурларыннан туган яктылык 2. Яктылык килә, төшә торган урын; яктыртылган урын. Нин. б.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
Новые Карьявды (Новобалтачевский сельсовет) — У этого термина существуют и другие значения, см. Новые Карьявды. Село Новые Карьявды башк. Яңы Ҡаръяуҙы Страна … Википедия
яктыру — I. 1. з сыз. Таң ату, көн туу тур. 2. Караңгылык китү, якты булу. Нурга, яктылыкка күмелү 2. Башка нәрсәдән аерылып, ачык булып, ялтырап күренү 4. күч. Кайгы хәсрәттән арыну, тынычлыкка ирешү. Караңгылыктан арыну, агару, наданлыктан котылу 5. күч … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
балку — 1. Берәр нәрсәнең өслеге яп якты булып тору, күренү. күч. Ачык төсләр белән күз карашын җәлеп итү 2. күч. Җанлану, нурлану, ягымлылану (кеше йөзе тур.). Йөзгә чыгып, ачык беленеп тору (кәеф, холык, хис тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
туры — I. с. 1. Кәкре бөкре түгел, бөгелмәгән, төз. рәв. Бөгелмичә, төз 2. и. мат. Туры сызык 3. Иң кыска, иң якын. Пунктларны турыдан туры тоташтырган (элемтә, юл һ. б.) 4. рәв. Ике арада тукталмыйча, кермичә. Арадагы инстанцияләрне читләтеп узып 5.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аберрация — 1. Оптик приборлар аша алына торган сүрәтнең тиешенчә ачык булмавы, бозылып күренүе 2. Җирнең Кояш тирәли әйләнүе тәэсирендә йолдызларның күк йөзендә урыннан авышкан булып күренүе … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чадра — этн. Кайбер илләрдә мөселман хатын кызлар өйдән чыкканда, йөзләрен ят ирләргә күрсәтмәс өчен, бары күзләрен генә ачык калдырып, баштанаяк ябына торган җиңел япма, бөркәнчек … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шәйләү — 1. Нәр. б. барлыгын күз ярдәмендә тою, тонык кына күрү. Ачык күрү, детальләрен аеру йөзләрен шәйләп булмый 2. Сизү, тою, нәр. б. читләтеп белү кызмача булуын шәйләп алды. Чамалап белү, төшенү, аңлау фикерне ерактан шәйли … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ялтырау — 1. Җемелдәү, ялт йолт итеп тору. Башкалар арасында аермачык булып аерылып тору, якты булып күренү. Аермачык булып күзгә ташлану. күч. Нур чәчү, нурлану 2. Яктылык нурлары бирү, яктырту 3. күч. Нин. б. хисләр белдереп нурлану, нур чәчү (күзләр тур … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
